تا زمانی که بوروکراسی کشور ما تبدیل به سیستم نشود و سیستم بهجای فرد تصمیم نگیرد ما به جایی نمیرسیم.
فرق یک کشور توسعه یافته مثل کشورهای اروپایی یا کشورهای آمریکایی یا کشوراسترالیا با کشورایران در این است که در آن کشور ها یک معاون وزیر و یک وزیر اثرات نفوذ شخصیاش در کار به حداقل میرسد اما در اینجا یک معاون وزیر و یک وزیر برای یک ملت تصمیم میگیرد بنابراین وقتی معاون وزیر نیرو می تواند تصمیم بگیرد که سد بسازد یا سد نسازد شبکه آبیاری بسازد
«آب» به عنوان یکی از محورهای اصلی از ابتدای انتشار «کلیدملی» در دستور کار دستاندرکاران آن قرار داشته است. پیش از نوروز ۱۳۹۴ و در شرایطی که از بحران آب در در این سال خبر میدادند «کلیدملی» تصمیم گرفت در یک همکاری مستمر با «بنیاد آب ایرانیان» سلسله نشستهایی را برای طرح مسائل و موانع پیش روی مدیریت صحیح آب برگزار کند. نخستین نشست با حضور مهندس «احمد آلیاسین» و دکتر «احمدعلی کیخا» به همراه ۳ تن از خبرنگاران «سینا قنبرپور»، «لیلا مرگن» و «فاطمهسادات نجفیان» برگزار شد. آل یاسین و کیخا در این نشست هر دو بر راهکارهای کلی مانع از توسعه بحث کردند. آل یاسین که علاوه بر فارغالتحصیلی در مقطع کارشناسی ارشد راه و ساختمان، از هلند نیز دیپلم سازههای آبی دارد تأکید داشت:« تا زمانی که بوروکراسی کشور ما تبدیل به سیستم نشود و سیستم بهجای فرد تصمیم نگیرد ما به جایی نمیرسیم. فرق یک کشور توسعه یافته مثل کشورهای اروپایی یا کشورهای آمریکایی یا کشوراسترالیا با کشورایران در این است که در آن کشورها یک معاون وزیر و یک وزیر اثرات نفوذ شخصیاش در کار به حداقل میرسد اما در اینجا یک معاون وزیر و یک وزیر برای یک ملت تصمیم میگیرد بنابراین وقتی معاون وزیر نیرو میتواند تصمیم بگیرد که سد بسازد یا سد نسازد شبکه آبیاری بسازد یا نه وضع آب همین میشود». کیخا نیز که علاوه بر صاحبامتیازی و مدیرمسئولی «کلیدملی» خود به عنوان یک متخصص اقتصاد آب در این بحث شرکت داشت تصریح کرد:« حتما نباید یک تحصیلکرده باشی، حتما نباید یک مقاله علمی خوانده باشی، عدد و رقمها را گوش کنی تحلیل آن به سادگی ممکن است. چاهها عمیقتر شده، تالابها خشک شده رودخانهها آب ندارند، آلوده هستند. همه اینها نشان میدهد که اوضاع منابع آب خوب نیست. سئوال این است چرا اینگونه شده است؟ چه کسانی مقصر هستند؟ اولین تحلیلی که میشود داد این است که برآیند سیاستهای ما، برنامههای ما، طرحهای ما، برآیند مثبتی نبودهاست.»بحثی که پیش رو دارید میان آلیاسین به عنوان یک مدیر اجرایی سالهای پیش و بعد از انقلاب و کیخا به عنوان یک مدیر کنونی کشور نکاتی را در خود جای داده است. آل یاسین مدیرعاملی سازمان آب و برق خوزستان، مدیر اجرائی و قائممقام مدیر عامل کشت و صنعت نیشکر کارون بوده و علاوه بر تجربه عملی صاحب ۱۴ عنوان کتاب نیز هست. کیخا نیز که از دانشگاه نیوانگلند استرالیا دکتری اقتصاد آب خود را گرفته علاوه بر نایبرییسی کمیسیون کشاورزی در مجلس هشتم معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست است.
*وضع آب کشور اصلا خوب نیست. وضع تالابها و منابعآبی کشور بیمار است. در آستانه خشکسالی با دوره طولانی قرار داریم. چندی قبل آقای کلانتری اعلام کرد که وضعیت آب موجب مهاجرت ۵۰ میلیون نفر در ایران خواهد شد. شما دو متخصص در زمینه آب هستید. اگر قرار باشد راهکارهای عملی مدیریت بحران آب را مرور کنید چه نسخهای میپیچید؟ از سوی دیگر اگر بحران پیش رو را بخواهید کالبدشکافی کنید بحران آب را ناشی از چه مسائلی میبینید؟
مرگن: الان کلاً شرایط اقلیمی تغییر کرده و طرحهای بسیاری در زمینه انتقال آب یا زراعت یا نظایر آن در حال اجرا است. الان با وضعیتی که محیط زیست ما درگیر آن است اعم از ریزگردها، خشکسالی و بسیاری مشکلات دیگر قطعا این طرحها بازدهی لازم را ندارند. ولی هیچ کس هم محاسبات اقتصادی انجام نداده است که با این هزینهای که میکنیم و میزان آبی که صرف میکنیم چقدر درآمد کسب میکنیم.
کیخا: من از نظر تخصصی ورود نمیکنم وقتی شما میخواهید اظهار نظر تخصصی کنید باید همه دیتاها را داشته باشید من روی شکل کار بحث میکنم.
مرگن: خوب روی شکل کار. روی بخش عمومی کار هم کسی حرف نمیزند وقتی یک دستگاه سنجش گرد و غبار نداریم که بدانیم چقدر روی اقتصاد کشور تاثیر میگذارد، آن وقت چطور انتظار داریم که در حوزه تخصصی هم کسی بیاید و بگوید که مثلاً در حوزه گرد و غبار چقدر اقتصاد ما آسیب دیده است
کیخا: وقتی میگویید هیچ چیزی نداریم یعنی چی نداریم؟
مرگن: هیچ دیتایی نداریم. مثلاً در خوزستان. ما داریم آب می ریزیم پای یک سری محصولات کشاورزی. بعد پیشبینی میشود که بین 40 تا 50 درصد کاهش راندمان به دلیل ریزگردها داریم.در عین حال ریزگردها در حال تجدید شدن است. عملاً پولی که آنجا میریزیم برایمان بازده اقتصادی ندارد یعنی برنامهریزیهای ما نه مبنای عقلانی دارد نه محاسبات اقتصادی در این برنامه ریزی ها دخالت دارد. یک آرمانی داشتهایم. نگاه کنید از ابتدای پیروزی انقلاب تا حالا بعد 30 سال یک بودجهای پیاده شده است که این آرمان را اجرایی کند. بدون اینکه فکر کنیم 30 سال قبل شرایط خوزستان یک چیز دیگری بوده است و امروز یک چیز دیگر شدهاست.
قنبرپور: البته فکر میکنم آقای کیخا درباره تصویب قانون حفر و یا استفاده از چاههای غیرمجاز توضیحاتی داشته باشند. اما آقای آلیاسین، جامعه ما مشکلی بزرگ دارد که از آن به عنوان«جامعه کوتاهمدت» یاد میشود و این در همه اعصار گذشته رخ نمودهاست.
آل یاسین: دقیقا همین طور است. اتفاقا دکتر همایون کاتوزیان یکی از کسانی است که این مسأله را به خوبی تشریح کرده است. من هم این اعتقاد را دارم. برای اینکه هیچ وقت فرصت به مردم داده نشده است. هیچ وقت مشارکت مردمی نبوده است.
قنبرپور: خب حالا در چنین شرایطی که فرصت به مردم داده نشده است چه باید کرد. همین الان ما پس از یک دوره ۸ ساله مدیریت آقای احمدینژاد و آنچه بر کشور رفت نگران این هسیم که دوره مدیریت آقای روحانی تمام شود و نتوانیم کار درستی برای بحران آب یا مسائلی از این دست بکنیم.
آلیاسین: دقیقا همین طور است. آفرین. برای همین است که میگویم توسعهپذیر نیستیم.وقتی در یک کشور خارجی دولت عوض میشود، نظم اجتماعی تکانی کوچک میخورد. از یک دولت رادیکال به یک دولت معتدل هم جامعه یک تکان کوچک میخورد، ولی در ایران یک تکان بزرگ میخورد. شما نگاه کنید ببینید آقای احمدینژاد چه بر سر این مملکت آورد و هیچ کس سئوال نکرد و پرسش نکرد.
کیخا: فرمایش جنابعالی درست، اگر ما بخواهیم به صورت ریشهای تحلیل کنیم نمیدانم که بعضی از این حرفها را میشود نوشت یا نه؟
آلیاسین: آقای دکتر اجازه دهید قبل از اینکه شما بفرمایید من این تحلیل را خدمت شما بگویم.تا حدودی آن را در کتابم آوردم. این تحلیل به تاریخ ما بر میگردد. ما کارشناسان، جوانان ایران تا زمانی که تاریخ کشورمان را ندانیم، سیر تحولات تاریخی اجتماعی ایران را ندانیم، نمی توانیم راجع به ایران ایده بگیریم. مشکل عمده ما این بوده است که 2-3 هزار سال حکومت استبدادی در کشورمان داشتیم. استبداد در فرهنگ خانوادههای ما نهادینه شدهاست در وجود شخص شما هست، در وجود من هم هست. در وجود پسر من که 30 سال است در امریکا زندگی میکند هم هست.
کیخا: ولی عمل به قانون خروجی دیگری دارد. بگذارید از زندگی خودم برایتان مثالی بیاورم. منِ سیستان و بلوچستانی با همین استبدادی که میگویید در وجود ما است برای ادامه تحصیل در مقطع دکتری در استرالیا زندگی میکردم. 3 تا دختر دارم که آن زمان 2فرزند بزرگم یکیاشان اول یا دوم دبستان بود یکی 4 ساله بود. در زمانی که من در خانه روی تزم کار میکردم این دو باهم بازی میکردند. سر و صدا میکردند. چندبار به آنها گفتم جای دیگر بازی کنند که صدایشان مانع تمرکز من نشود. اما در همان حال و هوای کودکی خود حرف مرا گوش نکردند. دست آخر من آنها را تنبیه کردم. دختر دومم که آن وقت ۴ سال داشت و به مهدکودک میرفت به انگلیسی به من گفت«من میتوانم الان 3 تا صفر را را با تلفن بگیرم، پلیس بیاید تو را ببرد». من او را بوسیدم و از او عذرخواهیکردم و دوباره برایش شرح دادم که نیاز به تمرکز داشتم. میخواهم بگویم من همان مرد اهل سیستان و بلوچستان بودم ولی در یک بستری قرار گرفتم قانونی وجود داشت. قانونی که به یک بچه یاد داده بود اگر پدر و مادرت این کار را کرد میتوانی 3 تا صفر را بگیری و پلیس بیاید تا از آنها حمایت کند. پس به نظرم این سیستم است که افراد را میسازد. شما به چاههای غیرمجاز و استفاده از آنها و قانونی که در مجلس تصویب شد اشاره کردید. بگذارید از آن روزها و از کمیسیون آب کشاورزی و منابع طبیعی برایتان بگویم. در زمان مجلس هشتم اعضای کمیسیون کشاورزی مجلس خدمت مقام معظم رهبری رفتیم. ایشان در فرمایشات خود میگفت مجلس وظیفهاش هدایت درست دولت و نظارت بر پیمودن راه درست است. حرف خیلی درستی است.مجلس ریلگذاری میکند، مجلس دولت را در مسیر درستی میگذارد، مجلس وظیفه دارد نظارت کند که دولت در مسیر درستی میرود یا نه. سئوال، آیا وقتی این مسئولیت را به من کیخا نماینده مجلس عضو کمیسیون کشاورزی میدهید من میتوانم این کار را انجام دهم؟ تجربه من در عمل میگفت نه، چرا؟ چون از 290 نفر نماینده مجلس که بخش قابل توجهی از اینها رایاشان را از کشاورزان گرفته بودند صرفا 9 نماینده از کلیت مجلس تمایلشان به این بود که در کمیسیون کشاورزی بیایند. یعنی کمتر از 50 درصد اعضای کمیسیون و به اندازه انگشتان دست متخصص یا کارمند بخش کشاورزی بودند بقیه روحانی، فرماندار و یا بخشدار بودند یا پیش از نمایندگی شغل دیگری داشتند. اصلا فرض کنیم هر 23 نفر متخصص بخش کشاورزی باشند کما اینکه در کمیسیون بهداشت همه پزشک بودند. ایا اینها میتوانند به تنهایی هدایتگر خوبی برای توسعه باشند؟ همان قانونی که شما میفرمایید در مورد چاه غیر مجاز در مجلسی تصویب شد در کمیسیونی تصویب شد که بنده با دکترای اقتصاد آب در آن کمیسیون بودم. میگفتم این کار را نکنید.میگفتند دکتر تو به چی فکر میکنی؟ الان هم مردم دارند آب را برداشت و استفاده میکنند. من بعداً وقتی حرفهای آنها را تحلیل میکردم با خود گفتم او درست فکر میکند نه من. چرا؟ چون او هدفش این بود که برای دوره بعد رأی بیاورد. با خود میگوید موکلینی که قرار است به من رای بدهند اینهایی هستند که چاه غیر مجاز دارند پس من تصویب میکنم تا آنها منتفع شوند. من می گفتم نه، این درست نیست واین کار نباید انجام شود بنابراین رای هم نیاوردم.
کیخا: من پرسش دیگری دارم. چرا اینها اینگونه میشوند؟ چرا مجلس اینگونه میشود که نمیتواند به طرز صحیحی نقشآفرین باشد؟ چون مردم توسعه نیافتهاند. مردم، مردمِ قوم گرا، مردم فامیل گرا و مردم احساسی هستند و برپایه شایستهسالاری و ارکان توسعه تصمیم نمیگیرند.
آل یاسین: بههر حال مردم را همین دولت آموزش دادهاست. مردم یک جایی آموزش دیدهاند.
کیخا: من هم میخواهم همه این موارد را یکی یکی بگویم.
آلیاسین:ببخشید آقای دکتر این فرمایش شما را اصلا قبول ندارم، برای اینکه من هم چیزی حدود 35 سال است که نصف سال ایران زندگی میکنم و نصف سال آمریکا. شاید چیزی حدود 30سال است رفت و امد میکنم. شما از خیلی از آمریکاییها سئوال کنید رئیس جمهورتان کیست؟ نمیدانند بپرسید حکومتتان چگونه است نمی دانند. ولی رفتارشان به شکل دیگری است.
کیخا: البته صرف دانستن اینها هم دلیل توسعه یافتگی نیست.
آلیاسین: مردم بیاطلاع هستند، قبول اما نظم را کی درست میکند. نظم را طبقه منتخب درست میکنند. آنها چرا درست نمیکنند چون منافعشان اقتضا میکند، چرا منافع اقتضا میکند برای اینکه قانون جلویشان را نمیگیرد. شما نگاه کنید کجاها چشمها را میبندند کجاها چشمها را نمی بندند؟ نابرابری های اجتماعی در ایران معضل عمده ما است. آن بوروکراسی که من میگویم متکی بر استبداد است اجازه ندادهاست در ایران احزاب تشکیل شوند تا مردم به حزبهای مختلف بپیوندند انیستیتوشینهای اقتصادی در کشور ما بهوجود نیامده است تا در مقابل دولت اقتدار داشته باشد. دولت به مالیات آن انیستیتوشین نیاز داشته باشد.
کیخا: بگذارید با سئوالی از خود شما این بحث را پیش ببریم. چرا بین شما و سایرین تفاوت است بین شما، بنده، ایشان تفاوتی هست یا نیست؟
آلیاسین: مسلماً هست.
کیخا:این ناشی از چیست.
آل یاسین: زمینه و بستری که هر یک از ما در آن رشد کردیم فرق میکند.
کیخا:علم و تجربه جنابعالی باعث تمایز بین شما و دیگران است. درست است؟ شما به راحتی مورد بهره برداری قرار نمیگیرید. میگیرید؟
آلیاسین: نه.
کیخا:بله درست است، به سادگی مورد بهرهبرداری قرار نمیگیرید. وقتی قرار است در مورد یک تصمیمگیری مشارکت کنید از خرد و تحربه خودتان استفاده میکنید.
آلیاسین: بله من این تضادها را قبول دارم.
کیخا: یک استادی داشتیم در دانشگاه شیراز همیشه به ما می گفت خمیر «نان زندگی» از آب عقل و آرد فرصت به دست میآید. هر وقت این دو تا جور شد نان پخته میشود. در کشورهای جهان سوم عقلش هست فرصتش نیست، فرصتش هست عقلش نیست. یادم هست ان زمان تیم دانشجویی بودیم میرفتیم نزد او، ما را توصیه میکرد و می گفت الان زمان فکرکردن روی این موضوعها نیست بروید دانشتان را اضافه کنید، اگر یک روزی در این مملکت کارهای شدید عقلش را داشته باشید. امروز بخواهیم نخواهیم، من معاون محیط زیست طبیعی کشور شدهام به امضای من، با حرف من خیلی کارها انجام میشود و یا نمیشود. امروز قبول کنید، و من خودم معتقد هستم برای این سیستم دولت آقای روحانی فرصتی تکرار نشدنی است، برای همه کسانی که میخواهند در این قالب ایران رشد کند. چون همه عقلا پشتش هستند. همیشه با دوستان دانشگاهی خودم در زابل در موضعی تفاوت داشتیم. بسیاری از دوستان ما از شرایط ناراضی بودند. من میگفتم ما اصلا تربیت شدهایم که این شرایط را مطلوب کنیم. اگر قرار باشد خودمان جزو معترضین باشیم مشکلی حل نخواهد شد.
قنبرپور : در این بحث بوروکراسی اداری و سیستمهای شخصمحور را عامل بسیاری از مشکلات موجود بر سر مدیریت منابع آب تحلیل کردید. نقش مجلس به عنوان قانونگزار و هدایتگر دولت و جامعه را بررسی کردیم. اگر قرار باشد این سلسله نشستهای کلیدملی و کارشناسان حوزه آب را ادامه دهیم باید دست بر کدام بخش بگذاریم و چه حل چه مسألهای را اولویت دهیم؟
کیخا: منظورتان این است که برای بهبود وضعیت آب چه کار باید کرد؟ ما کمبود قانون داریم، کمبود فرهنگ داریم، کمبود مطالعات داریم. حل مسئله آب نیازمند یک مجموعه ای از اقدامات، سیاست ها و برنامه ها است. اول عرض کردم وضعیت موجود ما در کشور برآیند نیروهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی در طول این تاریخ گذشته است. شما دیدید به تکه هایی از آن بحث شد مجلس بحث شد، دولت بحث شد اگر بخواهید که کلا شما راه حلی این مسئله در ترک درستی قرار بگیرد کلا این جریانها باید اصلاح شود. قطعا ممکن است ضعف قانون داشته باشید. قطعا در ارتباط با مسائل مدیریت، در برنامههای توسعه، در اتخاذ رویکردها در خیلی از چیزها در همه قسمت ها باید اتفاقات نویی بیفتد. من که اعتقادی ندارم با یک اقدام بتوانید مسئله را حل کنیم.حل این مسئله یک بسته میخواهد که بشود این را حل کرد من از تجربه خودم می گویم این که ما بگوییم می توانیم اگر یک کسی ادعا کند من در ظرف 3-4 سال مشکل ایران را حل میکنم اینجا یک کشور توسعه خواهد شد غیر ممکن است من فکر می کنم مهمترین رسالت و ماموریت انهایی که می دانند این است که این دولت را در مسیر درستی قرار دهند.
آلیاسین: آقای دکتر با عرض معذرت این شیوه هم جواب نخواهد داد. در کشور ما به علت اقلیم خاصی که دارد و جایگاهی که در نقشه جهان دارد بدون آمایش سرزمینی هیچ برنامهای به سرانجام نمیرسد. ما روی نوار خشک و نیمه خشکی هستیم که از شمال افریقا شروع میشود، میآید صحرای عربستان را در برمیگیرد و میرود از تبت به دشت گوبی در چین منتهی میشود. اقلیم ما اقلیم ویژهای است. حوزههای آبریز ما پراکنده است. شهرهای ما پراکنده هستند. 54 درصد مساحت کشور ما غیرمسکونی است. این کشور احتیاج به برنامهریزی ویژه دارد. آن برنامهریزی ویژه در سایه آمایش سرزمین صورتپذیر است و ما باید کار آمایشی که از سال 1345 در ایران شروع شد را دوباره زنده کنیم. در این فاصله من فهمیدم که استانهای ما بعضیهایشان آمایش سرزمین را مستقل انجام میدهند. این کار بسیار غلطی است.
کیخا: بله و برای اینکه دولت و مملکت در یک مسیر درستی قرار گیرد باید برنامه آمایشی داشتهباشیم. برای همین است که معتقدم مجلس و نگاه در مجلس باید اصلاح شود. برای نمونه همین آمایش سرزمین باید یک جایی اماده شود و بعد اجرا شود. اگر بپذیریم که همین کار باید انجام شود. کجا باید این را به اصطلاح به دولت حکم کنند.
منبع: کلید ملی